W związku z wejściem w życie ustawy z dnia 30 kwietnia 2010 roku Przepisy wprowadzające ustawy reformujące system nauki (Dz.U. 2010 nr 96 poz. 620) z dniem 1 października 2010 roku Instytut Kolejnictwa staje się z mocy prawa, instytutem badawczym.

Instytut działa na zasadach określonych w ustawie z dnia 30 kwietnia 2010 r. o instytutach badawczych  (Dz.U. 2010 nr 96 poz. 618).

Do podstawowej działalności instytutu, na mocy ustawy, należy:

• prowadzenie badań naukowych i prac rozwojowych;
• przystosowanie wyników badań naukowych i prac rozwojowych do potrzeb praktyki;
• wdrażanie wyników badań naukowych i prac rozwojowych.